معرفی و اهداف
بررسی تاریخ کشاورزی ایران، نشانگر تلاش گسترده مردم این سرزمین در اهلی کردن گیاهان زراعی و باغی و بهره وری مطلوب از منابع آب و خاک است. مردم مناطق مختلف ایران، در طول ادوار گذشته با محدودیت‌های منابع تولید به خوبی آشنایی داشته و الگوی کاشت محصولات خود را با توجه به این محدودیت‌ها، برنامه ریزی کردهاند. این موضوع باعث شده که در هر منطقه از این خاک پهناور،گیاه خاصی تولید شود که در شرایط فعلی و پس از گذشت قرن‌ها و کشف بسیاری از حقایق علمی، جایگزین کردن گیاه دیگری به سادگی امکان پذیر نباشد. مثال بارز این امر کشت زعفران میباشد. زعفران به عنوان گرانترین محصول کشاورزی و دارویی جهان، جایگاه ویژه ای در بین محصولات صادراتی ایران دارد. کاربردهای فراوان و گسترده زعفران، خواص ویژه و با ارزش، نقش خاص آن در اشتغال زایی و زندگی کشاورزان استانهای مهم تولید کننده آن و ارزش افزوده بالای آن، و در نگاه کلان و شاید مهمتر از همه این موارد، آمیخته بودن نام ایران در جهان با زعفران، لزوم توجه ویژه به مباحث آن را بیش از پیش روشن میسازد. علیرغم این جایگاه ویژه و مهم زعفران ایران، تاکنون در عرصه پژوهش و فناوری کمتر به آن توجه شده است. قطعاً انتظار جهانیان از کشوری که خود را متولی زعفران می داند بسیار زیاد است و البته هر گونه ادعایی در این زمینه تنها براساس رهیافتهای پژوهشی قابل دفاع میباشد. امروزه آشکار گردیده است که بین تولید علم و انتشار آن، دستیابی به فناوریهای جدید و توسعه اقتصادی، رابطه کاملاً مستقیمی وجود دارد. در جهان فعلی کشوری نیست که موقعیت اقتصادی ممتازی داشته باشد، ولی تولید علم و معرفی فناوریهای جدید آن در سطح قابل قبولی نباشد. به هر حال اگر ادعا میکنیم نام ایران با عنوان مهد تولید زعفران،از گذشتههای بسیار دور و در حال حاضر در منابع و مراجع علمی بین المللی بسیار کمرنگ جلوه داده شده است، بخشی به دلیل همین حضور ناکافی در عرصه‌های علمی است. از اینرو بنظرمیرسد پژوهشگران و دست اندرکاران صنعت زعفران ایران باید تلاش ویژهای را در راه تولید هر چه بیشتر علم زعفران و انتشار نتایج کارهای تحقیقی در سطح ملی و بین المللی و البته ارائه محصولات دانش بنیان و فناورانه آغاز نمایند.
در راستای تحقق اهداف ذکر شده گروه پژوهشی زعفران دانشگاه بیرجندبر اساس درخواست شماره 2173/1/10 مورخ 18/11/1385 دانشگاه بیرجند از معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری و بر اساس طرح توجیهی تهیه شده توسط دکتر محمد علی بهدانی که پایان نامه دکتری خود را با موضوع زعفران در گسترده وسیعی از استانهای خراسان رضوی و جنوبی گذرانده بود پیشنهاد گردید و پس از طی مراحل قانونی طی نامه شماره 7611/22 مورخ 7/5/1386 مراتب موافقت شورای گسترش اموزش عالی کشور با تاسیس گروه پژوهشی زعفرانی توسط وزیر محترم وقت علوم تحقیقات و فناوری به دانشگاه بیرجند اعلام گردید
پس از آن به تدریج و بر اساس اولویت بندی نیازهای اموزشی و تحقیقاتی مرتبط با زعفران و بر قراری ارتباط با ذست اندر کاران این بخش فعالیت‌های گسترده ای شروع گردید. بطوری که این گروه در برگزاری چند دوره اول جشنواره‌های زعفران قاینات به عنوان بازوی علمی حضورفعال داشته و هم چنین پس از تاسیس کانون هماهنگی دانش و صنعت زعفران ایران توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز این گروه مسولیت مباحث علمی کانون مذکور را عهده دار گردید.
هر چند علیرغم پیگیری‌های فراوان و متعدد و مراجعات حضوری به مسیولین وقت استانی و کشوری اعم در خصوص اختصاص اعتباری جهت تجهیز ازمایشگاه‌های مناسب برای برای انجام تحقیقات مرتبط زعفران موفقیت چندانی حاصل نشد ولی به لطف خداوند و با پیگیری‌های متعدد بعدی و با حضور دانشجویان تحصیلات تکمیلی علاقه مند بخشی از چالش‌های تحقیقات مرتبط با زعفران در قالب پایان نامه‌های این دانشجویان شناسایی و برای انها راهکار‌های لازم ارایه گردید. بطوریکه تاکنون دهها طرح پژوهشی در قالب پایان و یا قرار داد با سایر دستگاه‌ها به انجام رسید.
علاوه بر ان و ضمن همکاری نزدیک با ستاد توسه فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طرح‌های مهمی در خصوص زعفران توسط گروه پژوهشی زعفران به سرانجام رسیده است.
همچنین گروه پژوهشی زعفران با برگزاری هم اندیشی بررسی و امکان تولید و صادرات زعفران ارگانیک ایران برای اولین بار زمینه تحقیق و پژوهش در خصوص تولید و صادرات زعفران ارگانیک ایران در اسفند ماه 1389 را با استاندارد‌های لازم فراهم اورد.و با توجه به اهمیت این موضوع توجه دست اندر کاران صنعت زعفران به این مهم جلب شد و تقاضاهای زیادی برای نهادینه کردن تولید فراوری و صادرات ان مطرح گردید که اقدامات اولیه در خصوص اجرایی شدن این مهم در حال انجام می باشد. همچنین نشست علمی بررسی چالش‌های صنعت زعفران با همکاری گروه پژوهشی در دانشگاه بیرجند برگزار گردیده است که شرکت کنندگان در این نشست راهکاری‌های علمی توسعه صنعت زعفران را مورد بحث وبررسی قرار داده و پیشنهاداتی را مطرح نمودند که به دستگاه‌های ذی ربط ارسال گردید.
اعضای گروه پژوهشی زعفران حضور فعالی در کنفرانس‌های مرتبط با زعفران و گیاهان دارویی و بویژه مباحث تخصصی زعفران در اسپانیا یونان و ایران داشته و یکی از برگزیدگان در اولین جشنواره گیاهان دارویی و طب سنتی ایران نیز از اعضای گروه پژوهشی زعفران بوده است.