تاریخچه
معرفی استان خراسان جنوبی خراسان جنوبی، سرزمین طلای سرخ، سومین استان پهناور ایران
استان خراسان جنوبی (سرزمین طلای سرخ) با مساحت ۱۵۰۸۰۰ کیلومتر مربع و با آب و هوای متنوع در شرق کشور واقع شده است. این استان با مرکزیت بیرجند، از شمال به خراسان رضوی و از شرق به طول ۳۳۱ کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور افغانستان بوده و از غرب به استان یزد، اصفهان و سمنان و از جنوب به استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان محدود میباشد. استان خراسان جنوبی بر اساس تقسیمات کشوری، در سال ۸۳ با مصوبه‌ی هیأت دولت و مجلس شورای اسلامی با حضور ۴ شهرستان منتزع از خراسان بزرگ تشکیل شد. در حال حاضر این استان دارای ۱۱ شهرستان، ۲۸ شهر، ۲۵ بخش، ۶۱ دهستان و ۳۵۵۵ آبادی می باشد. شهرستان های این استان شامل بیرجند، قاینات، طبس، فردوس، نهبندان، سرایان، سربیشه، درمیان، بشرویه، خوسف و زیرکوه می باشد.
سرزمین خراسان جنوبی در طول تاریخ هزاران ساله خود بستر افتخارات فراوانی بوده است که آن هم به علت قابلیت‌های بی نظیر این خطه است. خراسان جنوبی با طبیعتی گرم و نعمت‌های فراوان و خاص خود و با مردمی مهربان و صمیمی همراه با عطر جانبخش گل‌های زعفران در شرقی ترین نقطه میهن عزیزمان قرار گرفته است. خاک گرم این دیار بستری مناسب برای شکوفایی این گل زیباست و دامن پر مهرش همچون مادری مهربان پرورش دهنده علما، فضلا و عرفای بسیار گران مایه است. خراسان جنوبی از پیشینه تاریخی بلندی برخوردار است بطوریکه بیش از ۷۱۹ اثر تاریخی، فرهنگی، طبیعی و معنوی آن تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. همچنین یکی از آثار فهرست میراث جهانی ایران در شهر بیرجند قرار دارد که این خود گواهی بر فرهنگ متمدن این منطقه است. استان خراسان جنوبی علاوه بر جاذبه های تاریخی از جاذبه های طبیعی فراوانی نیز برخوردار است. روستاها و مناطق نمونه گردشگری استان می تواند مورد بازدید گردشگران قرار گیرد که منطقه نمونه گردشگری بند دره در بیرجند؛ منطقه نمونه گردشگری باغستان- آبگرم فردوس؛ منطقه نمونه گردشگری شهر تون فردوس؛ منطقه نمونه گردشگری مصعبی کریمو در سرایان؛ منطقه نمونه گردشگری بوذرجمهر قاینی؛ منطقه نمونه گردشگری روستتای خرو و نیاز در طبس، روستای هدف گردشگری افین قاین؛ روستای هدف گردشگری ماخونیک سربیشه؛ روستای هدف گردشگری چنشت؛ روستای هدف گردشگری فورگ درمیان؛ روستای هدف گردشگری خور؛ مجتمع آبدرمانی آبگرم لوت؛ مجتمع آبدرمانی آبترش سربیشه؛ مجتمع آبدرمانی آبگرم فردوس، مناطق گردشگری کویرنوردی دهسلم نهبندان، همت آباد زیرکوه، بشرویه و سه قلعه سرایان و.. نمونه هایی از این مناطق دیدنی و گردشگری استان خراسان جنوبی به شمار می آیند. در زیر جاذبه های گردشگری را گذرا مرور می کنیم:
شهر خضری قاین به عنوان دروازه استان از سمت شمال و خراسان رضوی دارای جاذبه های متعددی از قبیل:مسجد جامع خضری، پارک جنگلی، مزار امامزاده و روستای کارشک، پل سنگی و.. است. این شهر به دلیل آب و هوای معتدل و نسبتاً سرد در قیاس با سایر نقاط استان از شرایط مطلوبی جهت پذیرایی از مسافران برخوردار است.
قاین یکی از شهرهای تاریخی شرق کشور محسوب می شود به دلیل برخورداری از موقعیت ویژه از نظر تاریخی، طبیعی و کشاورزی شهره عام و خاص است. وجود جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی از قبیل مسجد جامع قاین، آرامگاه بوذرجمهر قاینی و ابوالمفاخر، قلعه آفریز، قلعه کوه، موزه های مردم شناسی، آب و مشاهیر، مزارع زرشک و زعفران مجموعه ای از جاذبه های گردشگری را در خود جای داده است.
شهرستان زیرکوه، از غرب به شهرستان قاینات و از شرق به طول حدودد ۱۱۶ کیلومتر با کشور افغانستان هم مرز می باشد. شهر حاجی آباد در فاصله ۸۵ کیلومتری شرق شهر قاین و ۱۸۵ کیلومتری بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی واقع می باشد. مسجد جامع افین، بند تاریخی تجنود، غار پهلوان و منطقه کویرنوردی همت آباد از مهمترین جاذبه های این شهرستان است.
پس از قاین در فاصله ۱۰۰ کیلومتری که به سمت جنوب استان حرکت کنیم به شهر بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی می رسیم. بیرجند شهری در حاشیه کویر بوده که حدود ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد. این شهر با برخورداری از جاذبه هایی نظیر ارگ کلاه فرنگی، قلعه بیرجند، باغ و عمارت های تاریخی اکبریه، رحیم آباد، شوکت آباد، خانه فرهنگ، مسجد جامع چهاردرخت، ارگ بهارستان و مناطق گردشگری بند دره، بند عمرشاه و آبشار چهارده در ارتفاعات باقران، موزه های مردم شناسی و باستان شناسی و موزه میراث پهلوانی و موزه مشاهیر و.. از موقعیت های ممتازی از حیث جاذبه برخوردار است. شهر بیرجند روزگاری مرکز حکمرانی خاندان خزیمه علم بوده به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی از گذشته های دور مرکز علم و فرهنگ در شرق کشور محسوب می شده است. وجود مدرسه شوکتیه خود گواه این موضوع است. این مدرسه بنا بر اسناد و مدارک مستدل تاریخی در سال ۱۳۱۲ ه. ق ساخته شده است. شهر بیرجند به دلیل قرارگرفتن در دامنه ارتفاعات باقران و تأثیر پذیری از آنها از نظر موقعیت آب و هوایی شرایط مساعدی نسبت به مناطق اطراف دارد.
شهر خوسف در ۳۶ کیلومتری غرب بیرجند و در حاشیه کویر بوده و یکی از کهن ترین و قدیمی‌ترین شهرهای خراسان جنوبی است و روستای تاریخی خور، مسجد جامع خوسف، مقبره ابن حسام خوسفی، مجتمع آبدرمانی آبگرم لوت با خواص طبی و درمانی اعجاب انگیز و سنگ نگاره کال جنگال و لاخ مزار از جمله جاذبه های این شهرستان محسوب می شود.
شهر سربیشه در ۶۵ کیلومتری محور بیرجند- زاهدان قرار دارد. مزار کاهی به دلیل قرار گرفتن مرقد بی‌بی زینب خاتون(خواهر امام رضا(ع)) هم چنین قرار گرفتن در دره ای سرسبز و خوش آب و هوا از نقاط گردشگری این استان محسوب می شود. در نزدیکی مزار کاهی روستای هدف گردشگری چنشت قرار دارد که به دلیل محصور شدن در ارتفاعات و وجود دو غار بزرگ و مزار سید حامد علوی و با مردمی با فرهنگ خاص از دیگر مناطق گردشگری شهرستان سربیشه به شمار می‌آید. علاوه بر آن مجتمع آب درمانی آبترش از توابع این شهرستان از دیگر جاذبه های شهرستان است. این چشمه دارای آبی سرد است که خواص آن در درمان بیماری‌های پوستی، اعصاب و روان و گرفتگی عضلات مناسب است. مود یکی از توابع سربیشه است و این منطقه‌مرکزی مهم برای قالی بافی محسوب می شود. قالی این روستا از ارزشمند‌ترین انواع قالی در جهان محسوب می شود و مرغوبیت آن در جهان شهره است.
شهر نهبندان به عنوان دروازه جنوبی استان از سمت شمال و دروازه ورودی از سمت جنوب از دیگر شهرستان های استان خراسان جنوبی است. نهبندان که در قلب کویر واقع شده است، دارای آثار و بناهایی تاریخی ارزشمند است که از جمله می توان به: آسبادهای نهبندان و خوانشرف، قلعه شاهدژ، قلعه نهبندان، مسجد عاشوراخانه، مسجد میغان و جاذبه های طبیعی نظیر: تپه های مارنی یا کوه های مینیاتوری که در ۶ کیلومتری حاشیه محور نهبندان به کرمان قرار دارد و از پدیده ای منحصر به فرد و بی نظیر طبیعی استان به شمار می رود. همچنین تالاب کجی نمکزار یکی از جاذبه منحصر به فرد زیست محیطی استان بوده که در اوایل بهار مورد توجه گردشگران زیادی قرار دارد. در ۱۰۰ کیلومتری جنوب غربی این شهرستان روستای دهسلم در حاشیه کویر لوت قرار دارد که در بخش اکوتوریسم کویر و کویرنوردی با دارای بودن مرتفع ترین، وسیع ترین و زیباترین تپه های ماسه ای کشور مورد توجه بسیاری ازکویرنوردان داخلی و خارجی قرار گرفته است.
استان خراسان جنوبی از طرف غرب دروازه اتصال به نقاط مرکزی و جنوبی کشور محسوب می شود شهرستان بشرویه به عنوان نقطه ارتباطی استان‌های خراسان جنوبی با استان یزد دارای موقعیت ویژه ای از نظر جغرافیایی است این شهر که یکی از شهر های تاریخی استان محسوب می شود. وجود بافت تاریخی و ارزشمند شهر بشرویه، قلعه دختر بشرویه و هم چنین مناطق گردشگری امامزاده، مناطق گردشگری کویرنوردی.. از جمله جاذبه های بشرویه محسوب می شود.
شهرستان طبس، بر کناره کویر لوت، از شهرهای میانه راهی خراسان و کرمان و فارس و اصفهان و یزد و بعنوان گذرگاهی برای این استان ها می باشد که حتی از زمان تأسیس اولین سلسله های پادشاهی در ایران نام آن در روایات و اسناد تاریخی دیده می شود این شهرستان با ۵۵۴۶۰ کیلومتر مربع بزرگترین شهرستان خراسان جنوبی بوده و با طبیعتی بکر و زیبا، هوایی پاک و دلپذیر با جاذبه‌های گردشگری مانند آستان مبارک حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)، باغ گلشن، ارگ قدیم طبس، منطقه ییلاقی روستای خرو و نیاز، بند کریت – قدیمی‌ترین بند قوسی جهان و سایر مناطق دیدنی را در خود جای داده است.
شهرستان فردوس به عنوان نقطه ارتباطی استان‌های خراسان رضوی و جنوبی از دیگر شهر ستان های استان است که در سال ۱۳۸۶ به استان ملحق شد. این شهرستان نیز به دلیل قرار گرفتن در محل تلاقی به استان‌های مذکور از موقعیت ویژه اقتصادی و اجتماعی برخوردار است. جاذبه های کم نظیر از جمله مناطق نمونه گردشگری باغستان، آبگرم معدنی فردوس، شهر تاریخی تون، روستای بیدسکان، مسجد جامع فردوس، مدرسه علمیه علیا و… از مهم ترین جاذبه های گردشگری این منطقه است که همه ساله خیل عظیم مسافران داخلی و خارجی را پذیرایی می کند. آبگرم معدنی فردوس از جاذبه های شاخص استان محسوب می شود که بیشترین حجم مسافر را در شهرستان دارا است. آبگرم معدنی فردوس در فاصله‌ی حدود ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهر واقع شده است. این آبگرم طبیعی با خواص طبی و درمانی اعجاب انگیز سالانه پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است. استفاده از این آبگرم معدنی در درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی و مفصلی موثر و توسط پزشکان توصیه شده است. همچنین روستای ییلاقی باغستان علیا در ۱۵ کیلومتری شرق شهر فردوس واقع شده و با داشتن مناظر بدیع و بکر طبیعی، قنات تاریخی و شگفت انگیز، درختان فراوان و سر به فلک کشیده چنار و باغستان‌های پهناور انار از جمله مناطق ییلاقی و گردشگری شهرستان فردوس محسوب می‌شود که در فصول گرم سال اطراقگاه مطلوبی برای مسافران و گردشگران است.
در بین قلاع تاریخی، قلعه فورگ نه تنها یکی از زیبا ترین قلاع استان به شمار می‌رود، بلکه در نوع خود از لحاظ جایگاه قرارگیری و ساختار معماری یکی از منحصر به فرد‌ترین قلاع ایران است. این قلعه در روستایی به همین نام و در فاصله ۹۰ کیلومتری شهر بیرجند قرار دارد. قلعه عظیم فورگ به لحاظ استقرار مکانی در شهرستان درمیان و بروی کوهی شیبدار واقع شده است و با توجه به اینکه قلعه‌ای نظامی و جنگی بوده چشم انداز وسیعی را در اطراف تپه و کوه تحت الشعاع قرار می‌دهد. آرامگاه سلطان ابراهیم رضا، آسبا‌های طبس مسینا، قلعه کل حسن صباح، مسجد هندوالان، قلعه دختر نوغاب و …از بنا‌های شاخص شهرستان درمیان محسوب می‌شود.
شهرستان سرایان نیز در شمال غربی استان واقع شده است. آنچه از بررسی‌های باستان شناسی بدست آمده حاکی از آن است که سابقه تاریخی سرایان به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد. محوطه تاریخی کله کوب آیسک و سد زو از یادگار‌های باقی مانده از این دوران است و مسجد جامع، آب انبار و کاروانسرای سرایان، مقبره توران شاه، مسجد جامع سه قلعه، برج حصار سه قلعه از بنا‌های شاخص این منطقه بوده و منطقه گردشگری کویرنوردی سرایان که به بهشت منجمان ایران نیز شهرت دارد در این شهرستان قرار دارد.
در پایان مسافران این منطقه حجم عظیمی از سوغات، هدایا و تحفه‌ها را می‌بینند که هر کدام به نحوی با کیفیت مثال زدنی خود ارمغانی از این دیار است و برخی از این سوغات و ارمغان‌ها را می‌توان زعفران، زرشک، عناب، آلو بخارا، کشک سیاه، کشک زیره‌ای، برگ هلو و.. نام برد. علاوه بر تمامی موارد ذکر شده قالی نیز از دیگر سوغات پر آوازه این دیار است.
منبع : سایت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی