ابن حسام خوسفی

مولانا محمد بن حسام‌الدین حسن بن شمس‌الدین محمد خوسفی معروف به ابن حسام در سال ۷۸۲ یا ۷۸۳ هجری در روستای خوسف یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی زاده شده است. از آثار این شاعر ایرانی می‌توان به خاوران نامه، نظم نثر الالی، دلائل النبوه و نسب نامه و دیوان اشعار اشاره نمود. دیوان وی شامل اشعاری در قالب‌های ترجیع‌بند، مسمط، قصیده و ترکیب‌بند می‌باشد.

ابن حسام خوسفی در قصیده از شاعرانی چون ظهیر فاریابی، انوری،سلمان ساوجی و خاقانی شروانی تأثیر گرفته ‌است. خاوران‌نامه که از مهم‌ترین آثار او بشمار می‌رود به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است.

زندگی نامه ابن حسام خوسفی

خاندان ابن حسام تا نه پشت اهل فضل، علم و ارشاد بوده‌اند؛ و جد او شمس‌الدین زاهد، به پرهیزگاری و عبادت شهرت داشته است. وی در همان زمان، روزگار را به زهد و پارسایی میگذراند.

دولتشاه سمرقندی درباره او این چنین میگوید: «از دهقنت نان حلال حاصل کردی و گاو بستی و صباح که به صحرا رفتی تا شام اشعار خود را بر دسته‌بیل نوشتی». با توجه به این جمله صاحب نظران شغل دهقانی را به او نسبت داده‌اند. ابن حسام از معروف‌ترین شاعران شیعه مذهب آن دوران بود.

وی در سال ۸۷۵ هجری قمری درگذشت و آرامگاه ابن حسام خوسفی در سال ۹۲۰ بر روی تپه ای سنگی در بین مزارع‌های خوسف ساخته شد. این بنا ابتدا در دوره صفویه بنا شده و در دوره قاجار تغییراتی در آن داده شد.

این بنای کوچک شامل اتاقکی با فرم هشت ضلعی است که نقشه فضای داخلی آن به صورت چلیپایی است. پوشش مقبره به صورت گنبدی طراحی شده که در مرکز آن یک کلاه‌فرنگی دیده می‌شود. در این قسمت نورگیرهایی تعبیه شده تا هم نور فضای داخلی آرامگاه را تامین و هم باعث تهویه فضای داخل آرامگاه شود. همچنین در داخل آرامگاه کتیبه‌ای کاشیکاری شده به رنگ سفید مزین به اشعار ابن حسام می‌باشد و دور مقبره را فرا گرفته‌ است.

آثار ابن حسام

دیوان اشعار: شامل قصاید، غزلیات و دیگر قالب‌های شعری

نثر اللالی: منظومه ای در قالب مثنوی که شامل کلمات قصار در وصف علی بن ابی‌طالب است.

خاوران نامه: منظومه حماسه‌ای دینی و مصنوع است که در بحر متقارب و به وزن شاهنامه فردوسی سروده در سال ۸۳۰ هجری قمری شده ‌است. موضوع خاوران‌نامه جنگ‌های علی بن ابی‌طالب (ع) در سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر، و نیز با قباد پادشاه شرق و تهماسب‌شاه است. این منظومه به گفته ابن حسام از یک کتاب عربی به نظم کشیده شده‌است. این منظومه با حمد خدا و نعت محمد (ص) پیامبر اسلام و دیگر امام‌های شیعه آغاز می‌شود. این منظومه را تازیان‌نامه نیز می‌نامند.

نمونه اشعار ابن حسام خوسفی

دلبری دارم که دل در بند زلف و خال اوست
عاشقانش را شراب از جام مالامال اوست

فتنه آن چشم فتانم که از هر گوشه ای
فتنه ای پر شیوه از دنباله دنبال اوست

حال وصف حسن او بالاترست از ممکنات
هرچه گوید عقل کل جزوی ز وصف الحال اوست

طفل ابجد خوان مکتب خانه اسرار عشق
نکته دان خرده بین رمز قیل و قال اوست

آن تجلی کز جلالت کوه را از جا ببرد
پرتوی از لمعه رخشنده اجلال اوست

دوست گو بنمای رو تا جان بر افشتانم برو
زانکه جان را وقت رحلت چشم استقبال اوست

روی دولت زان بدان خورشید روی آورده ام
کافتاب دولت اندر سایه اقبال اوست

هر کسی را چشم بر منظور و محبوبی دگر
زان میان ما را نظر بر ایلیا و آل اوست

سایه اندازد مگر بر من همایی کز شرف
طایر فرخنده اقبال زیر بال اوست

این مگس بر خوان انعامش کجا یارد نشست
کآسمان چون گرده ای بر سفره افضال اوست

خوش تواند خواند فردا نامه را ابن حسام
زان که نقش نام او بر نامه اعمال اوست

به امیدی که بگشاید ز لعل یار مشکلها
خیال آن لب میگون چه خون افتاده در دلها

مخسب ای دیده چون نرگس به خوشخوابی و مخموری
که شبخیزان همه رفتند و بربستند محملها

دلا در دامن پیر مغان زن دست و همت خواه
که بی سالک نشاید کرد قطعاً قطع منزلها

سبکباران برون بردند رخت از بحر بی‌پایان
نمی‌یابند بیرون شو گرانباران به ساحلها

نظر ابن حسام از ماسوی بردند و او را بین
«مَتی ما تَلقَ مَن تَهوی دَع الدنیا وَ اهمِلها»

ز حد بگذشت مشتاقی به جام بادهٔ باقی
«اَلا یا ایُّها الساقی ادر کَاساً وَناوِلها»