فلسفه‌ی حجاب چیست؟ چرا اسلام فقط زنان را محدود می‌کند؟

پرسش

فلسفه‌ی حجاب چیست؟ اسلام می‌گوید زن و مرد یکسان آفریده شده‌اند، پس چرا اسلام فقط زنان را محدود می‌کند؟ اگر بین زن و مرد تفاوتی نباشد، مردها هم باید حجاب داشته باشند.

پاسخ اجمالی

زن و مرد از جهاتی؛ مانند خلقت از یک ذات و گوهر و بهره‌مندی از حقوق اجتماعی؛ مانند تحصیل علم، آزادی قلم و بیان و...، مساوی هستند.

اما از لحاظ فیزیکی و روحی تفاوت‌های فراوانی با هم دارند که همین تفاوت‌ها باعث می‌شود تا احکامی، نظیر حفظ و رعایت حجاب در جامعه، قانونی مخصوص به خود را داشته باشند. زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است، قهراً به زن باید بگویند خود را در معرض نمایش قرار نده، نه به‏ مرد.

البته، این‌گونه هم نیست که پوشش مخصوص خانم باشد و بر مردان اصلا حجابی لازم نباشد.

پاسخ تفصیلی

برای روشن شدن پاسخ توجه به چند نکته ضروی است:

1. زنان و مردان از جهاتی؛ مانند خلقت از یک ذات و گوهر،^[1] و در بهره‌مندی از حقوق اجتماعی؛ نظیر ازدواج، تعلیم و تربیـت، احقاق حقوق، آزادی اندیشه، بیان و قلم و ... مساوی هستند.
2. زن و مرد در عین این‌که از جهات متعدد مساوی‌اند، اما از جهات دیگر با هم اختلاف دارند.

«زن در عین دارا بودن مشترکات، از جهاتی با مرد اختلاف دارد؛ چون ویژگی‌های ساختمانی متوسط زنان؛ نظیر مغز، قلب، شریان‌ها، اعصاب، قامت و وزن، طبق آنچه که در کالبدشناسی توضیح داده شده است، از متوسط مردان در همان ویژگی‌ها مؤخرتر است و این مسئله موجب شده است که جسم زن لطیف‌تر و نرم‌تر از مرد باشد و در مقابل، جسم مرد درشت‌تر و سخت‌تر باشد. و احساساتی لطیف؛ نظیر دوستی، رقت قلب، زیباگرایی و آرایش‌جویی در زن بیشتر و اندیشه‌گرایی در مرد فزون‌تر شود. بنابر این؛ زندگی زن «احساس‌گرا» و زندگی مرد «اندیشه‌گرا» است».^[2]

3. اصل پوشش مخصوص خانم‌ها نیست و بر مردان نیز تا حدودی لازم است.^[3]
4. به نظر ما فلسفه‌ی پوشش برای بانوان به چند چیز برمی‌گردد. بعضی از آنها جنبه‌ی روانی دارد و بعضی جنبه‌ی خانوادگی و بعضی دیگر جنبه‌ی اجتماعی.

الف) از جنبه‌ی روانی حجاب به بهداشت روانی اجتماع کمک می‌کند.

ب) از جنبه‌ی خانوادگی‏ حجاب سبب تحکیم روابط افراد خانواده و برقراری صمیمیت کامل بین زن و مرد می‌گردد.

ج) از جنبه‌ی اجتماعی حجاب موجب حفظ و استیفای نیروی کار و فعالیت اجتماع می‌گردد.

به عبارت دیگر، اسلام می‌خواهد انواع لذت‌های جنسی، چه بصری و لمسی و ...، به محیط خانوادگی و در کادر ازدواج قانونی اختصاص یابد، و اجتماع منحصرا برای کار و فعالیت ‏باشد. برخلاف سیستم غربی عصر حاضر که کار و فعالیت را با لذت جویی‌های جنسی به هم می‌آمیزد، اسلام می‌خواهد این دو محیط را کاملا از یکدیگر تفکیک کند.^[4]

5. دلیل لزوم پوشش بیشتر و کامل برای زنان، علاوه بر نکات گفته شده، ویژگی‌های خاصی است که در خانم‌ها وجود دارد؛ زیرا زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است. قهراً به زن باید بگویند خود را در معرض نمایش قرار نده، نه به‏ مرد؛ لذا با این‌که دستور پوشیدن برای مردان(مثل زنان) مقرر نشده است، اما عملاً مردان پوشیده‌‏تر از زنان از منزل بیرون می‌روند؛ زیرا تمایل مرد به نگاه کردن و چشم‌چرانی است، نه به‏ خودنمایی، در حالی‌که تمایل زن بیشتر به خودنمایی است، نه به چشم چرانی.

تمایل‏ مرد به چشم‌چرانی، بیشتر زن را تحریک به خودنمایی می‌کند و به همین جهت ‏«تبرج‏» (بزک نمودن) از مختصات زنان است».^[5]

گفتنی است که پوشش بیشتر زن، سبب می‌گردد تا ارزش زن در برابر مرد بالا رود. حریم نگه‌داشتن زن میان خود و مرد، یکی از وسائل مرموزی بوده است که زن برای حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. اسلام زن را تشویق کرده است که از این وسیله استفاده کند. اگر اسلام تأکید کرده است که زن متین‌‏تر و با وقارتر و عفیف‌تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مردان نگذارد؛ برای آن است که بر احترام زن افزوده ‏شود و مانند کالای بی‌ارزشی تلقی نگردد که به راحتی در اختیار همگان است.^[6]

به عبارت دیگر، پوشیده بودن زن، در همان حدودی که اسلام تعیین کرده، موجب کرامت و احترام بیشتر او است؛ زیرا او را از تعرض افراد فرومایه و فاقد اخلاق مصون می‌دارد، پس حجاب محدودیت نیست، بلکه مصونیت است، هم مصونیت زن را در پی دارد و هم مصونیت جامعه را در آلوده شدن به گناه.[7] و [8]

[1]. نساء، 1. "یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیبا".

[2]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 2، ص 414- 415، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.

[3]. مثلا پوشش عورت واجب است و پوشش بقیه‌ی بدن در صورتی که در معرض نگاه نامحرم و سبب فتنه و فساد شود نیز واجب است، مگر آن مقداری که به صورت متعارف(مثل سر و صورت) آشکار است. مسائل جدید، ج 3، ص 227 و 228.

[4]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 19، ص 432، صدرا.

[5]. همان، مسئله حجاب، ستر عورت.

[6]. نک: همان، با اندکی تغییر.

[7]. برای مطالعه بیشتر، نک: محسنی گرکانی، احمد، در ناب در صدف حجاب، انتشارات علوم اسلامی؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حجاب بیانگرشخصیت، نشر معاونت مبارزه با مفاسداجتماعی ناجا، چاپ اول؛ رزاقی، احمد، عوامل فساد و بد حجابی و شیوه‌های مقابله با آن، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1371ش؛ شجاعی، محمد، درّ و صدف، چاپ سوم، 1378ش؛ مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، نشر صدرا؛ قرائتی، محسن، پوشش زن دراسلام، نشر ناصر، چاپ نهم، 1370ش؛ جوادی آملی، عبد الله، زن درآئینه جلال و جمال، نشر فرهنگی رجاء، چاپ دوم، 1371ش؛ فتاحی زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1376ش.

[8]. «شخصیت و جایگاه زن در اسلام»، 265؛ «برتری مردان نسبت به زنان در برخی جنبه‌ها»، 6580؛ «حجاب در اسلام»، 431؛ «محدودۀ حجاب زن»، 495؛ «قانون حجاب و دلایل اجبار در اجرای آن»، 1174.