کارگاه آموزشی شکل گیری قوانین در تمدن‌های باستانی
کارگاه آموزشی شکل گیری قوانین در تمدن‌های باستانی به همت انجمن علمی تاریخ و با همکاری انجمن علمی حقوق دانشگاه بیرجند در روز شنبه مورخ ۱۰ آذر ۱۴۰۳ از ساعت ۱۰الی ۱۲ به صورت حضوری در سالن فرهنگ برگزار شد.
در این کارگاه دکتر علی نجف زاده با موضوع: شکل گیری قوانین در تمدن‌های باستانی و دکتر محمد نور پور با موضوع: ماهیت جرایم و مجازات‌ها در قوانین دوران باستان به عنوان سخنران حضور داشتند.
در ابتدا دکتر نجف زاده، سوابق قوانین تمدن‌های قدیمی را مورد بحث قرار دادند و اشاره کردند قوانین حمورابی بر خلاف تصور ما اولین قانون مکتوب نیست بلکه جزو آخرین قانون نامه‌هاست. سپس به این اشاره کردند که به دلایلی از جمله مطرح بودن در کتاب‌های درسی، شکل قانون نامه که بر سنگ نوشته شده و در موزه‌ها وجود دارد و همچنین تبلیغات زیاد و زودتر کشف شدن آن توسط باستان شناسان، معروف و شناخته شده است. اما قبل از قانون حمورابی قانون نامه‌های دیگری از جمله: قانون نامه اورکاگینا اور-نمو، اشنونا، لیپیت ایشتار هم وجود داشته که در این کارگاه بررسی و معرفی شدند.
قانون نامه اورکاگینا را می‌توان اولین متن قانونی باستانی در نظر گرفت. اورکاگینا پادشاه سومری لاگاش بوده است که به خاطر اصلاحات برای مبارزه با فساد شناخته شده است. کتیبه‌ای از آن در موزه لوور پاریس نگه داری می‌شود.
قانون نامه اور-نامو که مجموعه‌ای از قوانین است که توسط شاه سلسله سوم اور یعنی اور-نامو نوشته شده‌اند.
مجموعه قوانین اور-نامّوّ دربردارندۀ ۵۷ ماده‌ی قانونی است که در سطح شهر کوچک اجرا می‌شده.
دستورهای شاهانه‌ای که به مرور ثبت و ضبط می‌شود روی گل نوشته می‌شده، بعدها نام قانون را به خود گرفته پس در واقع از ابتدا نام قانون نداشته است.
قانون نامه اشنونا مربوط به یکی از پادشاهان این منطقه به نام ددوشا است که ۵۹ بند آن خوانده شده و نزدیک‌ترین متن به قانون نامه حمورابی است و از خیلی از جنبه‌ها می‌توان این دو را با هم بررسی کرد.
قانون نامه لیپیت ایشتار که توسط پادشاهی به همین نام نوشته شده و پنجمین فرمانروای شهر ایسین است. مجموعه قوانین او با خط میخی بر روی گل نوشته شده است.
قوانین حمورابی که وی آن را در سال دوم پادشاهی خود وضع کرده و بر روی سنگ سیاه بزرگی نوشته شده است. تا قبل از این قوانین سخت گیرانه نیست و بیشتر مجازات نقدی وجود دارد اما در زمان حمورابی قوانین خشن‌تر و طبقاتی‌تر شده است.
همچنین در استوانه‌ی کوروش که خیلی شناخته شده است به قانون‌هایی که اشاره کردیم پرداخته نشده بلکه محتوای استوانه بیشتر معرفی کوروش و چگونگی پادشاهی او و موضوعاتی از این دست هست. اما در نوشته‌های دیگر پادشاهان هخامنشی از جمله داریوش و خشایارشاه کلمه‌های «داد» و «عدالت» به چشم می‌خورد.
در ادامه جناب آقای دکتر محسن نور پور به چرایی مطالعه تاریخ حقوق پرداختند و سه لایه برای حقوق در نظر گرفتند که بحث تاریخی آن به لایه اصلی حقوق برمی‌گردد.
از دلایل بررسی تاریخ حقوق می‌توان به: آشنایی با ارزش‌های جوامع، آشنایی با احکام امضایی و ... اشاره کرد .
زمانی که قانون جنبه‌ی آسمانی گرفت، قانون ثابت و بدون تغییر می‌شود. کتاب‌های تألیفی آقای دکتر حسین بادامچی و آقای دکتر علیرضا غریب دوست را نیز در همین راستا معرفی کردند.
عمده‌ی بحث ایشان بررسی قانون‌هایی از قبیل لیپیت ایشتار، اور-نمو، حمورابی و هیتی‌ها از زاویه ماهیت جرایم و مجازات‌ها بود .
ایشان اشاره کردند که تعداد ماده‌های قوانین باستانی مشخص نیست و بر اساس جمله‌ها شماره گذاری شده است. ماده‌ی مهم حدود قصاص را در طول تاریخ بررسی کردند. همچنین قانون قتل در فراش را بر همین اساس مورد بررسی قرار دادند.
جرایم علیه اشخاص اموال و عدالت قضایی گفته شد و نکته‌ی جالبی در خصوص قانون هیتی‌ها با عنوان دفاع مشروع را بیان کردند. جرایم در دوره حمورابی از مجازات مالی به بدنی تغییر پیدا می‌کند. از دیگر مجازات‌هایی که به آن اشاره کردند: مجازات آینه‌ای، نشان دار کردن مجرمان، سوزاندن در آتش، رانده شدن از شهر، اعدام، پرداخت نقدی و ...
بحث ادله‌ی اثبات جرم هم مطرح شد که مورد پر تکرار آن در تاریخ «آزمایش ایزدی» است که امروزه منسوخ شده است.
ایشان در جمع بندی خود بیان کردند که بر خلاف تصوری که وجود دارد در قوانین باستان، کیفرهای مالی خیلی بیشتر از کیفرهای بدنی است. همچنین اشاره شد به نظریه دورکیم «دو قانون تحول کیفر» و کارکرد کیفر را مطرح کردند که در هر دوره‌ای متفاوت با وضعیت جامعه عمل می‌کند.
