مجموعه اهدایی زنده یاد دکتر محمدحسن گنجی

      مجموعه اهدایی دکتر محمدحسن گنجی شامل 265 جلد نشریه و 420 جلد کتاب فارسی و لاتین و پایان نامه است. موضوعات کتابها و نشریات محور علم جغرافیا و هواشناسی ، اقلیم شناسی ، طبیعت، ایران شناسی، سیاست خارجی، مجموعه مقالات و فرهنگ ها است.

دکتر محمد حسن گنجی

محمدحسن گنجی، در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات مقدماتی در مدرسه  شوکتیه بیرجند، وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و در رشته تاریخ و جغرافیا به دریافت درجه کارشناسی نائل گردید. سپس به‌ عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا اعزام شد و در دانشگاه ویکتوریا، منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داد و در سال ۱۳۱۷، لیسانس تخصصی و ممتاز در جغرافیا که از جهاتی معادل فوق لیسانس محسوب می شد را اخذ کرد دوره  خدمت دبیری ایشان در دانشگاه چهارده سال به طول انجامید تا اینکه در سال ۱۳۳۱، با استفاده از بورس تحصیلی عازم ایالات متحده  آمریکا شد و دکتری خود را در رشته  جغرافیا، از دانشگاه کلارک دریافت کرد و پس از بازگشت به ایران، در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و با درجه  استادی در سال ۱۳۵4 بازنشسته گردید. بااین‌حال، وی هیچ‌گاه دست از کار نکشید و از سال ۱۳۶۴ همکاری خود را با مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی آغاز نمود. از سال ۱۳۷۰ به‌عنوان مشاور رئیس دانشکدهٔ علوم زمین با دانشگاه شهید بهشتی همکاری داشت. وی، علاوه بر مدیریت گروه جغرافیا، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی و معاونت دانشگاه تهران، پیش از انقلاب ایران، ریاست اداره کل هواشناسی ایران و ریاست هواشناسی منطقه آسیا را نیز بر عهده داشته و عضو کمیته اجرایی سازمان هواشناسی جهان بود.

خاطرات و وقایع دوران تحصیل

گنجی خود چنین می‌گوید: «من با دبیری در دانشگاه تهران شروع کردم و بعد از ۱۳ سال استادیار این دانشگاه شدم. اولین کسی بودم که با تحصیلات عالیه جغرافیا به ایران برگشتم و در سال دوم گشایش دانشگاه تهران به‌همراه دو نفر از همکارانم رشته جغرافیا را پایه‌گذاری کردیم. بعد از ما شش نسل جغرافیدان در ایران تربیت شده‌است که من به‌نوعی احساس می‌کنم پدربزرگ این جریان باشم. مدتی رئیس دانشکده و معاون دانشگاه تهران بودم. در دوران بازنشستگی هم دانشگاه بیرجند را تأسیس کردم. قبل از انقلاب، مدتی معاون پارلمانی وزارت راه بودم. پس از انقلاب، در دوران جنگ ایران و عراق، مشاور وزیر دفاع بودم. حالا هم در دانشگاه شهید بهشتی مشاور دانشکدهٔ علوم زمین هستم و دو دانشجوی دکتری دارم. بیش از صد مقاله به فارسی و انگلیسی نوشته‌ام و چهارده کتاب درسی به چاپ رسانده‌ام. مهم‌تر از همه این‌ها انتشار کتابی با عنوان جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی، که داستان علم جغرافیا در کشور است. پانزده سال است که با دائرهالمعارف اسلامی همکاری می‌کنم و این اواخر با مرکز گفتگوی تمدن‌ها ارتباط نزدیک دارم و قرار است اطلس جغرافیایی تمدن‌ها را تهیه بکنم.

محمدحسن گنجی، ۲۸ تیرماه ۱۳۹۱ بر اثر زمین‌خوردن در منزل شخصی خود دچار خون‌ریزی مغزی شد. پس از آن به بیمارستان پیامبران منتقل شد و تحت عمل جراحی قرار گرفت که در نهایت درگذشت.

پیکر او، پس از تشییع از مقابل دانشگاه تهران، جهت خاکسپاری به زادگاهش، شهر بیرجند، منتقل شد و در تاریخ ۲ مردادماه ۱۳۹۱ در محل بوستان محمدحسن گنجی در خیابان توحید، چهره در نقاب خاک کشید.

جوایز و نشان‌ها

در سال ۱۳۵۴، به‌عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران انتخاب شد. وی در بیست ‌و نهمین کنگرهٔ اتحادیهٔ بین‌المللی جغرافیایی در کرهٔ جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به‌عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان برجستهٔ جهان شناخته شد، همچنین سازمان هواشناسی جهانیWMO، جایزهٔ علمی سال ۲۰۰۱ خود را به او اعطا کرد. وی نشان درجه سه در خدمات دولتی را نیز دریافت کرده‌است. گنجی، از اوایل انقلاب تا پایان عمر، بالغ بر ۶۳ لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی، چهره‌های ماندگار، انجمن‌های علمی جغرافیایی و دانشگاه‌ها دریافت کرده‌است.

مشاغل دانشگاهی و غیر دانشگاهی و سمت‌های مورد تصدی دکترگنجی

دبیر دانشگاه تهران 1334-1317

دانشیار و سپس استاد دانشگاه تهران 1354-1334

مدیر کل هواشناسی و نماینده ثابت ایران در سازمان هواشناسی جهانی و رئیس هواشناسی منطقه آسیا  1346-1335

معاون وزارت راه 1347-1342

معاون دانشگاه تهران  1348-1347

مدیر گروه آموزشی جغرافیا  1353-1348

رئیس دانشکده ادبیات و دریافت منشور استادی ممتاز  1354-1353

رئیس موسسه آموزش عالی بیرجند  1357-1354

مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ۱۳۶۸- ۱۳۷۲

مشاور دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۷۳

عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) ۱۳۶۵

از دیگر مشاغل وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عضو مادام‌العمر انجمن جغرافیایی انگلستان

عضو سابق انجمن سلطنتی مردم‌شناسی انگلستان و ایرلند

عضو شورای عالی آمار

عضو هیئت تحریریه دائرهالمعارف بریتانیکا

عضو افتخاری انجمن آمریکایی پیشرفت علوم

عضو شورای عالی مردم‌شناسی

عضو انجمن جغرافیایی کشورهای آسیا و آفریقا

عضو کمیته ملی آب‌شناسی(یونسکو)

عضو هیئت ممیزهٔ دانشگاه تهران

عضو کمیسیون بورس‌های دانشگاهی

عضو کمیسیون همکاری فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاهی)

عضو کمیته جغرافیایی فرهنگستان ایران

عضو شورای عالی جغرافیایی، وابسته به سازمان جغرافیایی کشور

عضو کمیته برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش

عضو هیئت امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت

عضو هیئت امنای مدرسه عالی علوم اراک

عضو هیئت امنای مدرسه عالی فنی تهران

عضو اتحادیه انجمن‌های علمی

رئیس اولین کنگره جغرافی‌دانان ایران (1352)

عضو شورای دانشگاه تهران

اولین رئیس انجمن جغرافی‌دانان ایران (۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷)

  کتاب‌ها و آثار چاپ شده به ترتیب قدمت زمانی

1-جنگ و جغرافیا یا روابط دول بزرگ در اقیانوسیه:بنگاه پروین،تهران 1320.

2-بشر چیست،ترجمه از آثار مارک تواین:چاپ اول کتابفروشی چهر تهران 1324؛چاپ دوم بنگاه افشاری،1346؛چاپ سوم بنگاه افشاری 1351.

3-کتب جغرافیای دبیرستانی:با مشارکت گروههای مؤلفان،سالهای 1330.

4-جغرافیای سال پنجم ابتدائی با همکاری دکتر لطف الله مفخم پایان و حسین خلیل فر:مؤسسهء فرانکلین تهران 1336 و در سالهای بعد وزارت آموزش و پرورش.

5-جغرافیای سال ششم ابتدائی با همکاری حسین خلیلی فر:مؤسسه فرانکلین و وزارت آموزش و پرورش 1337 و در سال‌های بعد وزارت آموزش و پرورش.

6-آمار بارندگی در ایران:نشریهء شمارهء 3 مرکز تحقیقات علمی مناطق خشک،دانشگاه تهران 1338.

7-فهرست مقالات جغرافیائی با همکاری جواد صفی‌نژاد:دانشکدهء ادبیات دانشگاه تهران 1341.

8-جغرافیای ایران،چهار فصل از جلد اول کتاب ایرانشهر:نشریهء شمارهء 22 کمیسیون ملّی یونسکو تهران 1342 در دو جلد.

9-اطلس اقلیمی ایران:مؤسسه جغرافیای دانشگاه تهران 1346.

10-32 مقاله جغرافیائی:مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب تهران 1349.

11-جغرافیا در ایران از دار الفنون تا انقلاب اسلامی:مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی مشهد 1367.

12-آب و هوای کشورهای آسیای مرکزی:بخشی از انتشارات سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح

13-بستر جغرافیائی تاریخ ایران:در انتظار چاپ بنگاه انتشاراتی اقبال

14-تاریخ جغرافیا در تمدن اسلامی:دایرة المعارف اسلامی تهران 1371،چاپ دوم 1375

15-مطالعه اجمالی فرهنگهای جغرافیائی در دو قرن اخیر:وزارت جهاد سازندگی تهران 1373

16-نامه‌هائی از قهستان(ترجمه از انگلیسی):مرکز خراسان‌شناسی آستان قدس رضوی،مشهد 1379 مقالات علمی چاپ شده به ترتیب قدمت زمانی

17-اقیانوس ساکن و دول اروپائی:از انتشارات کتابفروشی پروین،تهران 1321.

18-امریکا را بشناسید:سری مقالات منتشره در مجلّهء ایران و امریکا شماره‌های 21 تا 23 مربوط به سالهای 3-1323 تهران.

19-دون ژوان ایران(مقالهء تاریخی):مجلهء یادگار شمارهء 2 سال سوم،صص 78-71 تهران آبان‌ماه 1324.

20-انحطاط جغرافیائی شهر بیرجند:مجلهء یادگار شمارهء 2 سال سوم،ص 254 تهران آبان‌ماه 1325.

21-لزوم تهیهء نقشه‌های جغرافیائی(برای توجه هیئت عالی برنامه):روزنامهء اطلاعات 9/9/1325.

22-خشکسالی در قاینات:مجلهء یادگار شمارهء 3،سال پنج،ص 41 تهران،آبان‌ماه 1327.

23-تغییرات ناگهانی هوای سواحل جنوبی خزر:مجلهء یادگار شمارهء 4 سال پنجم،تهران دی‌ماه 1327.

24-تغییر سطح دریای خزر:مجلهء دانش،شماره 3 ص 483-490.

25-پاکستان،همسایهء جدید ما:مجلهء یادگار شمارهء 8 و 9 سال پنجم،تهران فروردین 1328.

26-فرضیهء جدید درباره پیدایش منظومهء شمسی:مجلّهء دانش شمارهء 7 سال دوم،صص 382-386 سال 1329.

27-فرضیهء جدید درباره پیدایش منظومهء شمسی:مجلّهء دانش شمارهء 8 سال دوم،ص 451،تهران 1330.

28-خیام و دنیای امروز:اطلاعات ماهانه شمارهء 8(44)آبانماه 1330.

29-تاریخچه نهضتهای«پان»:مجلّهء دانش شمارهء 3،سال سوم،ص 481 تهران اسفند 1330.

30-خاورمیانه کجاست؟:مجلّهء مهر شماره‌های 6 و 7 سری دوم،تهران 1331.

31-مفهوم واقعی‌نژاد:مجلّهء مهر شمارهء 8 سری دوم روز تهران اسفند 1331.

32-تغییر سطح دریای خزر:مجلّهء دانش شمارهء نهم از سال سوم،تهران بهمن 1331.

33-تقسیمات اقلیمی ایران:مجلّهء دانشکدهء ادبیات،شمارهء یک سال سوم،صص 27-72 تهران مهرماه 1334.

34-گزارش کنفرانس یونسکو در استرالیا درباره آب و هوای مناطق خشک جهان:مجلّهء دانشکدهء ادبیات شمارهء 3،سال چهارم صص

90-99 تهران فروردین 1336.

35-گزارش کمیته هواشناسی مناطق خشک:نشریهء شمارهء 1 مرکز تحقیقات علمی مناطق خشک،دانشگاه تهران،1337.

36-هواشناسی در ایران:اولین سالنامه هواشناسی تهران اسفند 1338.

37-تأثیر آب و هوا در زندگی بشر:نشریه مخصوص هواشناسی،اراده کل هواشناسی تهران اسفند 1339.

38-ملاحظاتی دربارهء باران سال؛نشریهء مخصوص هواشناسی،اداره کل هواشناسی تهران فروردین 1340.

39-ملاحظاتی درباره باران چندسال اخیر ایران:نشریه مخصوص هواشناسی،اداره کل هواشناسی فروردین 1341.

40-تغییرات آب و هوا:نامه صنعت نفت ایران شمارهء 11،تهران اسفند 1341.

41-سخنی چند دربارهء هواشناسی:نشریه مخصوص هواشناسی،اداره کل هواشناسی تهران فروردین 1342.

42-برتراند راسل و جغرافیا:مجلّهء دانشکده ادبیات شمارهء یک سال 11 تهران مهر 1342.

43-سازمان هواشناسی جهانی و هواشناسی ایران:نشریه مخصوص روز هواشناسی،اداره کل هواشناسی تهران فروردین 1342.

44-بررسی اجمالی باران 13 سال اخیر ایران:نشریه مخصوص روز هواشناسی،اداره کل هواشناسی تهران فروردین 1344.

45-ملاحظاتی موقت راجع به تبخیر در ایران:نشریه مخصوص روز هواشناسی،اداره کل هواشناسی تهران فروردین 1346.

46-هوا،آستانه فضا:سلسله مقالات مندرج در مجلّهء فضا از اسفند 1346.

47-تدریس جغرافیا در آسیا و اقیانوسیه(گزارش کنفرانس یونسکو در سنگاپور):زمین و زمان،سال نهم،شمارهء14،شمارهء مسلسل 25،تهران 1351.

48-سیری در سوابق جغرافیا در ایران:گزارش اولین کنگره جغرافیدانان ایران،دانشگاه تهران،1352.

49-ملاحظاتی دربارهء پزشکان ایرانی مقیم آلمان غربی:جامعه نوین،شمارهء 2،پائیز 1353.

50-کاربرد ماهواره‌ها در بررسیهای جغرافیائی:مجلّهء دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شمارهء 2 سال 22 تهران 1354.

51-وضع امروز جغرافیا در ایران:مجموعه سخنرانیهای چهارمین کنگرهء جغرافیدانان ایران دانشگاه مشهد آبان 1356.

52-آمایش زمین بصورت یک منبع طبیعی با نمونه‌هایی از آسیا:جغرافیا،نشریه انجمن جغرافیدانان ایران دورهء اول شمارهء دوم- بهار 1357.

53-ملاحظاتی درباره سید محمّد فرزان:در کتاب یادی از استاد فرزانه فرزان اثر ابراهیم صهبا،تهران 1358،صص 148-151.

54-آتشفشان سنت هلن:جغرافیا،نشریهء انجمن جغرافیدانان ایران دورهء اول شمارهء سوم بهار 1360.

55-برداشتی جغرافیائی از جمعیت مسلمان جهان و پاره‌ای از مشخصات دمگرافیک آن:مجموعه مقالات سمینار جغرافیائی جلد اول به کوشش دکتر محمد حسن پاپلی یزدی،مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی مشهد 1365.

56-ملاحظاتی درباره آلودگی هوا و باران تهران:فصلنامهء تحقیقات جغرافیائی شمارهء دوم سال اول پائیز 1365.

57-نگرشی مجدد بر سمینار بین‌المللی جغرافیائی:فصلنامهء تحقیقات جغرافیائی شمارهء دوم سال اول پائیز 1365.

58-به انگیزهء اگر باران به کوهستان ببارد:مجلّهء چیستا سال چهارم شمارهء دهم خرداد 1366.

59-هانتینگتون و پارسیان هند:مجلّهء چیستا سال پنجم شمارهء دوم مهر 1366.

6-روند تحقیقات جغرافیائی در ایران:پژوهشهای جغرافیائی شمارهء 25 تیرماه 1368.

61-نقشه جغرافیا و سیاست:مجلّهء سپهر شمارهء 1 بهار 1369.

62-شمّه‌ای از فعالیتهای جغرافیائی سازمان جغرافیا:مجلهء سپهر،شمارهء 1،بهار 1369.

63-جغرافیا چیست و چه فایده‌ای دارد:سری مقالات عامیانه از شمارهء سپهر به بعد.

64-نقشه و انتقال اطلاعات جغرافیایی،گزارش سمینار نقشه در دفاع و سازندگی،سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح اردیبهشت 1369.

65-گوشه‌ای از جغرافیای آسیای مرکزی(داستان خشک شدن آرال):فصلنامهء تحقیقات جغرافیایی،شمارهء 17،تابستان 1369.

66-نقش نقشه در انتقال اطلاعات:مجلّهء سپهر شمارهء 6 زمستان 1369.

67-به مناسبت انتشار مجدد علوم زمین:از انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،شمارهء 3،سال 1370.

68-تحولات نو در جغرافیا:رشد آموزش جغرافیا،سال هفتم،شمارهء مسلسل 26،تابستان 1370.

69-پیرامون تعاریف جغرافیا:رشد آموزش جغرافیا،سال هشتم،شمارهء مسلسل 29،بهار 1371.

70-سرگشتگی در تعاریف:رشد آموزش جغرافیا سال نهم،شمارهء مسلسل 35،پائیز 1371.

71-ملاحظاتی درباره نام در جغرافیا:مجلّهء سپهر،دوره دوم،شمارهء 6،زمستان 1371.

72-ملاحظاتی درباره آموزش جغرافیا در انگلستان:رشد آموزش جغرافیا،سال هشتم،شمارهء مسلسل 32،زمستان 1371.

73-صد سالگی انجمن جغرافیائی انگلستان:رشد آموزش جغرافیا،سال هشتم،شمارهء مسلسل 36،زمستان 1372.

74-آب و هوای منطقه جمهوریهای آسیای مرکزی:ویژه‌نامه مجلّهء سپهر،مجموعه مقالات جغرافیائی درباره کشورهای آسیای‌ مرکزی،تهران،بهار 1373.

75-عباس اقبال دانشمندی که ایران او را نشناخت:مجلّهء کهکشان،شمارهء 4،تهران،شهریور 1373.

76-آب و هوای گیلان:فصلی از جلد اول کتاب گیلان از انتشارات گروه پژوهشگران ایران،تهران،1374.

77-یادی از بیرجند و آبهای شیرین و شورش.

78-از شمار دو چشم:در رثای احمد احمدی بیرجندی،به کوشش مرکز خراسان‌شناسی آستان قدس رضوی،مشهد،1377.

79-اهمیت نقشه در گفتگوی تمدن‌ها:گزارش گفتگو،سال اول،شمارهء 12،نیمه اول مهرماه،1380.

80-معرفی یک سیاحت‌نامه تاجیکی:جشن‌نامه دکتر ایرج افشار(زیر چاپ).مقالات متعدد در 10 جلد اول دائرة المعارف بزرگ اسلامی که اهم آنها عبارتند از: آب، آذربایجان، ابوظبی، ابوموسی، اردن، اروند رود، استوا، اقلیم، امارات متحد عربی، اندونزی، اطلس، ایران. سخنرانی‌های چاپ شده به ترتیب قدمت زمانی

81-هواشناسی در ایران:گفتار رادیویی در برنامه مرزهای دانش:اولین سالنامهء هواشناسی،تهران اسفند 1337.

83-جغرافیا و آمار:سخنرانی تلویزیونی:نشریهء سالانهء آمار عمومی،تهران،دیماه 1338.

84-مفهوم جغرافیا و روش تدریس آن سخنرانی در انجمن دبیران علوم اجتماعی و تاریخ و جغرافیا:نشریه شمارهء 1،انجمن دبیران‌ علوم اجتماعی و تاریخ و جغرافیا،تهران دی‌ماه 1341.

85-محیط جغرافیائی ایران:سمینار مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران،گزارش سمینار،چاپ مؤسسه تهران،1338.

86-محیط طبیعی بلوچستان و سیستان دانشگاه تهران:گزارش سمینار،چاپ مؤسسه تهران،1338.

87-آب و هوای خلیج فارس،سخنرانی در سمینار خلیج فارس:خلیج فارس،انتشارات اداره کل انتشارات و رادیو جلد اول،تهران 1341.

88-بزم شاعران:مجموعهء سلسله برنامه‌های بزم شاعران رادیو ایران تألیف مهدی سهیلی چاپ انتشارات تهران 1341 ص 73.

89-ملاحظاتی درباره باران و منابع آب ایران سخنرانی در بانک مرکزی ایران:بولتن ماهانهء بانک مرکزی تهران 1346.

90-ملاحظاتی درباره جغرافیا:سمینار دبیران علوم اجتماعی و تاریخ و جغرافیا در تبریز،مرداد 48،نشریهء شمارهء دهم انجمن دبیران‌ جغرافیا و تاریخ و تعلیمات اجتماعی،تهران 1348.

91-مطالعهء اجمالی دربارهء مسائل هوا و فضا:نشریهء ش 6،انجمن دبیران جغرافیا و تاریخ و تعلیمات اجتماعی،تهران،اردیبهشت 1348.

92-ملاحظاتی دربارهء روشهای نو در جغرافیا:زمین و زمان،شمارهء پانزدهم،سال نهم،1348.

93-جغرافیای تاریخی و روش تحقیق آن،ماد تا پهلوی:گزارش کنگرهء تاریخ ایران از انتشارات انجمن ایران علوم اجتماعی تهران‌ مهر 1350.

94-سرزمین خود را چگونه بشناسیم؟کنفرانس بررسی مسائل اجتماعی ایران،نشریه انجمن دبیران علوم اجتماعی،بهمن 1354.

95-سخنرانی افتتاحی-سیری در سوابق جغرافیا در ایران:گزارش اولین کنگره جغرافیدانان ایران،دانشگاه تهران،1351.

96-سخنرانی افتتاحی در دومین کنگرهء جغرافیدانان:ارزیابی دومین کنگره جغرافیدانان ایران از انتشارات دانشگاه تبریز 1353.

97-سخنرانی افتتاحی چهارمین کنگرهء جغرافیدانان:مجموعه سخنرانیهای چهارمین کنگره جغرافیدانان ایران دانشگاه فردوسی، آبان 1356.

98-ماهیت و قلمرو علم جغرافیا:مجموعه سخنرانی‌های سمینار سازمان،تهران 1371.

99-آب و هوای خلیج فارس:گزارش اولین سمینار خلیج فارس مرکز مطالعات و تحقیقات سیاسی وزارت امور خارجه 1368. مقدمه بر کتاب

100-اطلس خلیج فارس:از انتشارات مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب،تهران 1350.

101-شهرستان نور:از پیروز مجتهدزاده،چاپخانهء صبح امروز.

الف-خلیج فارس:از پیروز مجتهدزاده 1353.

102-اطلس افغانستان:از انتشارات مؤسسه چغرافیایی و کارتوگرافی سحاب،تهران.

103-اطلس تاریخی ایران:از انتشارات مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب،تهران.

104-اطلس عمومی جهان:از انتشارات مؤسسه گیتاشناسی،تهران.

105-گیتاشناسی کشورها،چاپ اول و دوم:از انتشارات مؤسسه گیتاشناسی،تهران 1362.

106-اصول جغرافیای انسانی و اشاراتی به جغرافیای انسانی ایران،تألیف جواد صفی‌نژاد:از انتشارات دانشگاه تهران 1363.

107-گزیده‌ای از فرهنگ و اصطلاحات جغرافیائی تألیف عاشوری:از انتشارات جهاد دانشگاهی،تهران 1364.

107-جغرافیای پزشکی:از زردشت دانشکده بهداشت دانشگاه تهران.

109-کلیات ژئومورلوژی ایران تألیف دکتر محمود حریریان:چاپ شقایق،تهران 1369.

110-اطلس بزرگ جهان:سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح،تهران 1369.

111-اینجارو تهرونش میگن.

112-بیرجند:نگین کویر:از انتشارات دانشگاه تهران. مقالات نقد کتاب

113-مشخصات جغرافیای طبیعی ایران اثر م.پ.پتروف،ترجمهء حسین گل گلاب:راهنمای کتاب شمارهء چهارم،سال اول،صص‌ 376-340 تهران زمستان 1337.

114-کلیات جغرافیای طبیعی تألیف دکتر جهانگیر صوفی:راهنمای کتاب صص 302-308 تهران تیرماه 1339.

115-جغرافیای اقلیمی تألیف دکتر پریدخت فشارکی:راهنمای کتاب شماره‌های مهر،آذر،دی و اسفند 1353.

116-فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی از دکتر محمد حسین پاپلی یزدی:مجلهء سپهر شماره‌های 3 و 4 دوره اول،تابستان 1370.

117-کوه‌ها و کوهنامه ایران،مهندس عباس جعفری انتشارات گیتاشناسی:مجلهء سپهر،شماره اول،بهار 1369.

118-معرفی دو کتاب ژئومورفولوژی تالیف دکتر فرج الله محمودی و دکتر خیام:مجلهء سپهر 1371. آثار به زبان انگلیسی:

119-ملاحظاتی دربارهء بارانهای تابستان 54:مجلّهء جغرافیا،بوستون،شمارهء 6 از جلد 54(1954)صص 394-399.

120-مقالاتی درباره جغرافیا ایران:دائرة المعارف بریتانیا،چاپهای مختلف.

121-آب و هوای ایران:چاپ انجمن شاهنشاهی جغرافیای مصر قاهره،1335.

122-آب و هوای ایران:فصلی از تاریخ قدیم ایران کمبریج 1968.

123-اطلس اقلیمی ایران(فارسی و انگلیسی)مؤسسه جغرافیای دانشگاه تهران،1346.

124-اکولوژی و اقلیم‌شناسی:از انتشارات سازمان هواشناسی جهانی.

125-اقلیم‌شناسی باستانی ایران:در کتاب جغرافیای تاریخی خاورمیانه،منچستر،1974.

126-آمایش زمین بصورت یک منبع طبیعت:گزارش سازمان هواشناسی جهان از سمپوزیوم هواشناسی در رابطه با برنامه‌ریزی‌ شهری و منطقه‌ای در اشویل کارولینای شمالی کشورهای متحد امریکا،1975.

127-سه فصل جغرافیائی:ایران،عناصر سرنوشت،اثر رولف منی،چاپ انگلستان،1976.

128-مقالات متعدد:در انتشارات فنّی سازمان هواشناسی جهانی.

129-مقاله درباره ایران:دایرة المعارف ملل(ورلد مارک)جلد 4،صص 115 تا 127 چپ جان وایلی،نیویورک،1976.

130-مطالعه جغرافیائی در خوّاص جمعیتی امت مسلمان در جهان:جغرافیای جمعیت از انتشارات دانشگاه پنجاب هندوستان،جلد چهارم،شماره‌های 1 و 2 دسامبر 6،ورلد مارک انسا یکلوپدیا،جلد چهارم،نیویورک،1983.

131-ایران(20 صفحه)،انتشارات دانشگاه لندن،1994..

132-تحول تاریخی مرزهای آذربایجان در کتاب مرزهای ایران،تألیف ماک لاکنمن،استاد دانشگاه لندن،دانشگاه لندن،1994.

133-تحولات تاریخی مرزهای آذربایجان:مرزهای ایران نو،تألیف پروفسور ک.مکلگلن انتشارات مرکز ژئونولیتکی و مرزهای‌ بین‌المللی دانشگاه لندن،1994.

پای صحبت دکتر گنجی

20سال پس از تحصیل در انگلستان برای تحصیل دکترا به آمریکا رفته بودم ، پایان نامه ام را درباره آب و هوای ایران نوشتم ، تا آن تاریخ که می شود 33 ـ 1332 درباره آب و هوا و هواشناسی در ایران چیزی به روی کاغذ نیامده بود ، پایان نامه من به زبان انگلیسی منتشر شد و تا چندین سال منبع مطالعه درباره آب و هوای ایران بود و هنوز هم به آن ارجاع داده می شود . در سال های بعد از جنگ جهانی هواپیمایی رو به توسعه بود ، ارتباط هوایی در آن زمان با هواپیماهای کوچکی انجام می شد اما جت هایی که امروزه در خطوط هوایی مسافرت می‌کنند در ارتفاع بالای 10 کیلومتر از سطح زمین حرکت می‌کنند و در آن جا هوا تقریباً یکنواخت است ، ولی در ارتفاعات پایین هواها به اعتبار دمای متغیر سطح زمین به اصطلاح تفاوت پیدا می کند یعنی در 2 یا 3 کیلومتری زمین هوا یکدست نیست که هواپیما بتواند از داخل آن عبور بکند

.همان طور که روی زمین مثلاً در جاده پستی و بلندی داریم فشار هوا در جاهای مختلف تفاوت پیدا می کند و این اختلاف فشار هوا یک چیزی مثل ناهمواریهای سطح زمین به وجود می آورد . به خاطر عبور هواپیما از منطقه ای با فشار هوای زیاد به منطقه ای کم فشار باید موتور هواپیما به شکل دیگری عمل کند تا از آن جا بگذرد اما آن زمان ناگهان هواپیما سقوط می کرد بنابراین لازم بود بدانند هوا چگونه است و بر اساس همین ضرورت هواشناسی را در کشورها بوجود آوردند

.هواپیما هم در مسیر خودش مرز نمی شناسد و هواپیمایی که از انگلستان به ایران می‌آید از چندین کشور و چندین نوع هوا عبور می‌کند ، پس لازم است هر کشوری درباره آسمان خودش کمک و راهنمایی کند ، این ضرورت باعث تأسیس سازمان هواشناسی شد ، خدمات سازمان هواشناسی خیلی پیچیده است

 .ما فقط در تلویزیون می بینیم که یک نفر می آید و می‌گوید فردا هوا چگونه خواهد بود . برای ترسیم آن خط‌های منحنی که شما هر شب در تلویزیون می بینید صدها هزار اطلاعات روی نقشه می‌آید تا کارشناس که در سطح دکتری آموزش دیده آن خط‌ها را بکشد و از آن خط‌ها استفاده‌هایی کند

.موقعی که سازمان هواشناسی تازه تشکیل شده بود با آنها ملاقاتی کردم و یک نسخه از پایان نامه ام را به کتابخانه آنجا اهدا کردم . موقعی که قرار شد در اینجا اداره هواشناسی بوجود بیاید یک کارشناس برای ایران مأمور شده بود که دولت ایران را برای تشکیل یک هواشناسی سیستماتیک و علمی کمک و راهنمایی بکند . نام مرا آنجا به او داده بودند که یک چنین شخصی درباره آب و هوای ایران کتابی نوشته ، اتفاقاً من در ایران نبودم و در مأموریتی بودم ولی آن شخص مرا پیدا کرد هواپیمایی از نظر ارتباطات در وزارت راه بود این هواشناسی هم قرار بود در وزارت راه بوجود بیاید ، هواپیمایی با دانشگاه موافقت کرده بود که من هواشناسی را راه بیندازم . در سال 1335 مسئولیت مدیریت کل اداره هواشناسی به من محول شد .اولین کاری که کرد قانون استقلال هواشناسی را از مجلس گذراندم که با این کار هواشناسی هویت قانونی پیدا کرد یعنی دولت ملزم بود بودجه ای بدهد و تشکیلاتی راه بیندازد ، یک قانون دیگری گذراندم که قانون عضویت ایران در سازمان هواشناسی جهانی بود که ارتباط ضمنی‌مان با هواشناسی بین المللی با آن قانون تأمین می شد .به موازات آن کلاس‌های متعددی برای تربیت کارمند در سطوح مختلف راه انداختم . در این 12 ـ 10 سالی که در هواشناسی بودم از نظر تجهیزات و پرسنل و تربیت کارمند و فعالیت های علمی هواشناسی ایران را به پایه ای رساندم که در ردیف کشورهای نسبتاً توسعه یافته قرار گیرد ولی بعد از انقلاب توسعه هواشناسی خیلی بیشتر شده چون امکانات الان با امکانات آن زمان که بودجه ها و اعتبارات کم بود تفاوت پیدا کرده است . در نتیجه هواشناسی امروز ما در منطقه سرآمد هم است و در تمام آسیا بعد از روسیه و ژاپن و هند مقام شامخی دارد . البته من بعد از 12 سال در سال 35 استاد تمام وقت و معاون دانشگاه شدم ولی ارتباط من با سازمان هواشناسی محفوظ مانده بود به خصوص در ارتباط با سازمان جهانی هواشناسی در آن 12 سالی که رئیس هواشناسی ایران بودم زبان می دانستم . در محافل هواشناسی بین المللی مشکلی در بحث و گفتگو نداشتم ، پنج سال هم رئیس منطقه آسیا بودم در آن مقام ایجاب می کرد که من به تمام کشورهای آسیا مسافرت کنم ، غیر از چین که در آن وقت عضو سازمان ملل نبود ، و در تمام این کشورها تشکیلات هواشناسی را ببینم و خدمات مشترک بین هواشناسی های مختلف را هماهنگ کنم ، در آن پنج سال علاوه بر آن که به کار خود ایران می رسیدم بایستی به کار قاره آسیا می رسیدم ، بعد از این که از هواشناسی درآمدم و در دانشگاه تمام وقت کار می‌کردم باز هم ارتباط با هواشناسی از نظر علمی محفوظ بود به خصوص که در زمانی که آنجا بودم با همکاری دانشگاه و هواشناسی به خاطر موقعیت خاصی که هم در دانشگاه و هم در هواشناسی داشتم ، برای اولین بار اطلس اقلیمی ایران را تهیه کردم که هنوز که هنوز است تنها مرجع تحقیق هست . در این 30 سال در تمام دنیا بارها در کنفرانس ها و سمینارها شرکت کردم و سخنرانی داشتم.

در سازمان هواشناسی برای تشویق و اشاعه علم هواشناسی در سطح جهان معمول است که از سالی که به وجود آمده هر سال جایزه ای می دهند این جایزه به کسی تعلق می‌گیرد که خدمات برجسته ای کرده باشد چه در آن سال چه در گذشته چه به صورت یک فرمول جدید یا اختراع جدید یک دستگاه جدید برای اندازه گیری اختراع کرده باشد ، در این روزگار که مبانی ریاضی و مدل سازی متداول هست کتاب تازه ای نوشته باشد معمول است که هر کشوری یک شخص برجسته ای در سازمان هواشناسی خودش معرفی می کند هواشناسی تمام دنیا را به 6 قسمت تقسیم کرده ، منطقه اول آفریقا است منطقه دوم آسیا . این پیشنهادات اول در سطح منطقه مورد برسی قرار می گیرد و از هر منطقه یکی را به سازمان هواشناسی جهانی پیشنهاد می‌کنند در یک جلسه شورای اجرایی که تشکیل می شوند از رئیس و سه نائب رئیس و شش تا رؤسای منطقه ای و 20 نفر هم از کشورها در کنگره ها انتخاب می شوند که عالی‌ترین مقام سازمان هواشناسی جهانی می شود در آن جا این اسامی به کمیسیون ها ارائه می شود و آنها نظر می‌دهند چند نفر پیشنهاد می دهند که از این میان آنها یک نفر را شورا انتخاب می‌کند . در خرداد ماه گذشته شورایی که به منظور انتخاب برنده جایزه تشکیل شده بود رئیس سازمان هواشناسی ایران هم شخصاً حضور داشت و برای این که ایشان الان چندین سال نائب رئیس سازمان جهانی هواشناسی است و بعلاوه خود هواشناسی ایران هم با در نظر گرفتن زحماتی که من برای تأسیس هواشناسی کشیده بودم و آثار و نوشته هایی که در این چندین سال چه به زبان فارسی ، چه انگلیسی درباره هواشناسی چه در ایران چه در جاهای دیگر عرضه کرده بودم و حالا هم که تجدید اطلس اقلیمی ایران که عن‌قریب به مرحله چاپ می رسد همکاری دارم با توجه به همه این مسائل هواشناسی ایران مرا معرفی کرده بود . از آن مرحله اولیه هم گذشته بودیم و در جلسه نهایی شورای مشورتی که 30 نفر شرکت می کنند من 24 رأی آوردم و در نتیجه برنده سال 2001 شدم .

سازمان هواشناسی جهان ( Wmo ) از بدو تأسیس تاکنون هر ساله جایزه ای را به یکی از مؤثرترین چهره های علمی در جهان در زمینه هواشناسی اعطا می کند این جایزه ممکن است به خاطر یک فعالیت خاص از قبیل اکتشاف یک پدیده یا یک اختراع یک دستگاه به دانشمندی تعلق بگیرد و ممکن است دانشمندی را به خاطر مجموع فعالیت‌ها و خدمات او به این علم برای اعطای این جایزه برگزینند . این جایزه مهمترین و معتبرترین جایزه علمی در زمینه هواشناسی در جهان است .دکتر محمد حسن گنجی ، مؤسس رشته جغرافیا در دانشگاه تهران در سال دوم تأسیس و مؤسس سازمان هواشناسی کشور بوده است . وی در طول 12 سال ریاست سازمان 5 ماه نیز رئیس منطقه سازمان هواشناسی جهانی در منطقه آسیا بوده و نقش بسزایی در پایه‌گذاری هواشناسی در سرتاسر آسیا ایفا کرده است . اگر بدانیم که هواشناسی ایران در حال حاضر نیز از پایگاه و اعتبار ویژه ای در جهان برخوردار است ، به اهمیت و نقش دکتر گنجی در تأسیس این رشته و تربیت چندین نسل از متخصصان هواشناسی در ایران پی می‌بریم .من با دبیری در دانشگاه تهران شروع کردم و بعد از 13 سال استادیار این دانشگاه شدم ، اولین کسی بودم که با تحصیلات عالیه جغرافیا به ایران برگشتم و در سال دوم تأسیس دانشگاه تهران به همراه دو نفر از همکارانم رشته جغرافیا را پایه گذاری کردیم .بعد از ما شش نسل جغرافیدان در ایران تربیت شده است که من به نوعی پدربزرگ این جریان احساس می کنم . مدتی رئیس دانشکده و معاون دانشگاه تهران بودم در دوران بازنشتگی هم دانشگاه بیرجند را تأسیس کردم . قبل از انقلاب مدتی معاون پارلمانی وزارت راه بودم

.پس از انقلاب در دوران جنگ ایران و عراق مشاور وزیر دفاع بودم حالا هم در این دانشگاه ( شهید بهشتی ) مشاور دانشکده علوم زمین هستم و دو دانشجوی دکتری دارم ، بیش از صد مقاله به فارسی و انگلیسی نوشته ام و چهارده کتاب درسی به چاپ رسانده ام ، مهمتر از همه این ها انتشار کتابی با عنوان « جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی » که داستان علم جغرافیا در کشور است پانزده سال است که با دائره‌المعارف اسلامی همکاری می کنم و این اواخر با مرکز گفتگوی تمدن ها ارتباط نزدیک دارم و قرار است اطلس جغرافیایی تمدن ها را تهیه بکنم