دکتر سید محمد مشکات

سید محمد مشکوة فرزند سید علی، در 27 تیرماه 1279 هـ . ش در خانواده‌ای روحانی از سادات جلیل‌القدر شهر بیرجند متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را در مکتبخانه انجام داد و از محضر سید فرنودی و ملا آخوند سورگی بهره برد. مدتی نیز به کسب و تجارت مشغول شد. در ضمن کار، به آموختن زبان فرانسه نزد سید مرتضی نامی پرداخت. در 1333 هـ . ق به توصیه و سفارش جد مادری‌اش به مدرسه «علمیه معصومه» یا «مدرسه طلاب بیرجند» رفت و محضر استادان بزرگی چون آیت‌الله شیخ محمد‌باقر گازاری بیرجندی (بعدها آیتی)، شیخ هادی بیرجندی، شیخ محمد‌حسن دهکی، شیخ محمد‌حسین سرچاهی، شیخ غلام‌رضا فاضل، میرزا موسی چهکنتوکی را درک کرد و صرف و نحو، منطق، معانی و بیان و مقدمات فقه و اصول را آموخت. در 1336 هـ . ق به اتفاق چند تن از دوستان خود راهی مشهد شد و در حوزه علمیه مشهد نزد ادیب نیشابوری و آقازاده خراسانی درس خواند و محضر آقا شیخ حسن ته‌خیابانی، محمد باقر مدرس رضوی و شیخ حسن کاشی را درک کرد. پس از چندی به عتبات عالیات رفت و در آنجا به تکمیل تحصیلات علوم دینی پرداخت.

او در بازگشت به وطن در 1311 هـ . ش به دعوت وزارت معارف وقت، مدرس فلسفه در مدرسة سپهسالار (شهید مطهری کنونی) شد و به تدریس «شرح منظومه حکمت» حاج ملا هادی سبزواری­، «شرح اشارات و تنبیهات» ابن سینا و بخش الهیات «شفا» ابن‌سینا پرداخت. در 1315 هـ . ش از دانشگاه تهران در رشته زبان و ادبیات فارسی درجه دکتری گرفت. در 1316 هـ . ش نشان درجه دوم علمی را اخذ کرد. در سال‌های آخر سلطنت رضا شاه پهلوی که به دلیل قانون متحدالشکل شدن البسه، پوشیدن لباس روحانیت مستلزم اجازه اجتهاد یا اجازه حدیث بود، چندین تصدیق اجتهاد از آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله ضیاء‌الدین عراقی و آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای و اجازه حدیث از علامه حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی گرفت. مشکوة در 1329 هـ . ش به درجه استادی دانشگاه تهران نائل آمد. او در زمینه کتابشناسی تبحر بسیار داشت. اهل شعر بود و بسیاری از اشعارش به چاپ رسیده است. او عضو انجمن ادبی ایران بود. از کارهای بسیار ارزشمند استاد مشکوة اهدا کتابخانه شخصی‌اش مشتمل بر 1321 عنوان نسخه خطی در 1328 هـ . ش به دانشگاه تهران است. از این رو نه تنها نام خود را به عنوان اولین اهدا کننده نسخ خطی به دانشگاه تهران جاودانه ساخت­، بلکه نامش در زمره بنیانگذاران کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ثبت شد. استاد مشکوة در لندن درگذشت، پیکرش به ایران انتقال یافت و در شهر قم در کنار قبر حضرت معصومه (ع) به خاک سپرده شد. از استاد مشکوة بیش از هفتاد کتاب در زمینه تصحیح متون و تألیف باقی مانده است که از آن جمله می‌توان به تألیف کتاب‌های «کلمه التوحید لرفع التردید»، «مشکوة الاسرار فی حل عقد الاسفار»­، «دانشنامه» (قسمت طبیعیات) ابن سینا، «دانشنامه» (قسمت منطق) ابن سینا (با همکاری محمد معین)، « فعلیت و امکان در عقد وضع و آراء فارابی و ابن سینا» و تصحیح کتاب‌های «الوجیزه» شیخ بهایی، «رگ شناسی» یا «رسالة نبض» ابن سینا، «درة‌التاج لغرة‌الدباج» قطب‌الدین شیرازی، «فوائدالدریة» ­( شامل چند رساله از ابن سینا)، «کلید بهشت» قاضی سعید قمی و ترجمه کتاب «ارسطاطالیس حکیم: نخستین مقاله مابعدالطبیعه موسوم به مقاله الالف الصغری» اسحق بن حنین اشاره کرد.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به پاس سال ها خدمات علمی و فرهنگی وی، طی مراسم بزرگداشتی که در 18 مرداد ماه 1389 هـ . ش برای وی برگزار کرد ایشان را به عنوان یکی از مفاخر ایران‌زمین معرفی کرد و لوح تقدیری همراه بانشان زرین انجمن به خانواده استاد اهدا نمود.