تغییر اقلیم، ظهور پدیده پناهندگان اقلیمی
دکتر مرتضی اسمعیل‌نژاد، عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه بیرجند، در گفتگو با سیناپرس درباره اهمیت موضوع پناهندگان اقلیمی که یکی از تبعات مهم تغییر اقلیم محسوب می‌شود، گفت: پدیده مهاجران اقلیمی یک پدیده نوظهور است که تا پیش از این با عناوینی چون مهاجران زیست محیطی رواج داشته است؛ چراکه افراد بر اساس مخاطراتی چون زلزله از دیار خود مهاجرت می‌کردند؛ اما در بیست سال اخیر پیامدهای تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی، سیلاب‌های مخرب و غیره، باعث شده است که مردم جا به جا شوند.
وی افزود: در واقع امروزه نخستین پاسخ انسان در مقابل تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن، جا به جایی است. در اثر فرار مردم از این مخاطرات، پدیده ای به نام پناهندگان اقلیمی به وجود می آید.
این پژوهشگر در تعریف پناهندگان اقلیمی گفت: پناهندگان اقلیمی به افرادی می‌‌گویند که تحت تأثیر تغییر شرایط اقلیمی محل زندگی خود را تغییر می‌دهند. گفتنی است در شرق کشورمان دو کانون اصلی وجود دارد که مهاجران اقلیمی از آنجا شکل می‌گیرند؛ یکی جنوب خراسان جنوبی و دیگری دشت سیستان است که این منطقه در طی خشکسالی‌های گذشته منابع آبش به شدت دچار بحران شده و هم تحت تأثیر خشک شدن دریاچه هامون شرایط زیستی نامطلوبی را پیدا کرده است و مردم به ناچار مجبور شدند منطقه خود را ترک کنند.
اسمعیل‌نژاد ادامه داد: بیرجند به عنوان یکی از شهرهایی است که مقصد مهم پناهندگان اقلیمی جنوب خراسان جنوبی محسوب می‌شود. در پژوهشی ثابت شده که در ده سال گذشته هشت درصد بافت جمعیت این شهر تغییر کرده است. در حقیقت جمعیت زیادی از مناطق روستایی در شهرک‌ها سکونت گزیده اند.
به گفته اسمعیل‌نژاد؛ طبق ساختار شغلی که مناطق شهری و روستایی دارند مردم وابسته به کشاورزی هستند و کشاورزی هم به آب وابسته است. در نتیجه خشکسالی‌های پیاپی دلیل اصلی آن‌ها برای کوچ بوده است. با توجه به اینکه در پژوهش گفته شده روند‌های بارشی بررسی شد، پژوهشگران دریافتند که روستاها در نتیجه کاهش بارندگی و سطح آب‌های زیرزمینی تخلیه شدند. در واقع این بار تغییر اقلیم در یک مقیاس خرد باعث شده است افراد به ترک محل زندگی خود بپردازند.
وی افزود: به اعتقاد من با توجه به اینکه حیات مناطق خشک به منابع آب وابسته است و در بلند مدت تحت تاثیر الگوهای بارشی هستند، در معرض آسیب بیشتری قارر دارند. گفتنی است، مدل‌های تغییر اقلیمی در نیمه جنوبی ایران نشان دهنده این امر است که این منطقه رنج بیشتری از تغییر اقلیم می‌برند. اقلیم های خشک و نیمه خشک با توجه به وابستگی به کشاورزی که دارند، آسیب پذیرترند.
دکتر اسمعیل‌نژاد با اشاره به راهکارهای موجود برای حل معضل پناهندگان اقلیمی گفت: راهکار اصلی، سازگاری با این شرایط است. پناهنده شدن یا مهاجرت پاسخ مطمئنی نیست. چرا که پدیده مهاجرت اقلیمی خود منجر به بروز دیگر معضلات به ویژه در شهرها می‌شود. در واقع مشکل از روستا به شهر می‌رود. با توجه به حمایت‌های دولت و منابع مالی، باید اقتصاد محلی شکوفا شود که این امر می تواند با تمرکز بر گردشگری باشد یا دامداری عملی شود.
وی در پاسخ به این پرسش که پیش‌بینی شما از آینده این جریان چیست؟ تشریح کرد: تا سال 2050 نزدیک به 86 درصد جمعیت جهان شهرنشین خواهند شد. این جمعیت در کشورهای جهان سوم 65 درصد خواهد بود. کاهش جمعیت روستایی، کاهش تولید داخلی به همراه دارد. در ایران استان‌های جنوبی مانند فارس، سیستان و بلوچستان، خوزستان و ... درگیری شدیدی با معضل تغییر اقلیم و مهاجران اقلیمی دارند چراکه پتانسیل منابع آب این مناطق به شدت درگیر شده‌اند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه بیرجند درباره وضعیت جهانی مهاجران اقلیمی گفت: در مقیاس جهانی کشورهای درحال توسعه توان سازگاری با این شرایط را نخواهند داشت. در واقع کشورهایی که جمعیت روستایی بالایی دارند با این پدیده بیشتر درگیر خواهند بود. در خاورمیانه کشورهایی چون ایران، افغانستان، پاکستان و دیگر کشورها از این شرایط تاثیر می پذیرند.
اسمعیل نژاد گفت: یکی دیگر از راه حل‌ها آموزش موضوعات تغییر اقلیم به عموم مردم است چراکه زندگی به این تغییرات وابسته است و مردم باید خود را با این شرایط سازگار کنند و هیچگاه نباید از دیدگاه سیاسی به آن نگریست.